Thuốc Cao lỏng Bách hạnh chỉ khái lộ

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Bạc hà.

Tên khác: Châu Á (Mentha arvensis): Bạc hà; bạc hà nam; bạc hà Nhật Bản; húng cay; húng bạc hà; Châu Âu (Mentha piperita): Peppermint; Peppermint oil; Tinh dầu bạc hà.

Tên khoa học: Mentha arvensis L, thuộc họ: Lamiaceae (Hoa môi).

Đặc điểm tự nhiên

Bạc hà là cây thảo sống lâu năm. Thân cây mọc đứng hay bò và có phân thành nhiều nhánh nhỏ. Màu sắc thân xanh đậm hoặc tím nhạt với rất nhiều lông ngắn. Cây có mùi thơm nhẹ khá dễ chịu, vị hơi cay mát. Lá mọc đối, thon dài, kích thước 3-5cm, mép có răng cưa, mặt trên và mặt dưới đều có lông. Cánh hoa nhỏ, mọc tập trung, kết thành vòng ở kẽ lá. Hoa màu tím, trắng, hồng nhạt. Toàn cây có mùi thơm. Quả khá nhỏ và có 4 hạt. Cây ra hoa vào thời điểm từ tháng 7 đến tháng 10 hàng năm.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây bạc hà mọc hoang và đuợc trồng tại nhiều vùng ở nước ta, mọc hoang cả ở miền đồng bằng và ở miền núi. Chúng tôi đã phát hiện mọc hoang nhiều ở Sapa (Lào Cai), Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Ba Vì (Hà Tây), Bắc Cạn, Sơn La.

Mùa trồng thích hợp nhất là tháng 8-9, mỗi năm thu hái 2-3 lần (tháng 10-11, tháng 2-3, tháng 5) lúc cây chưa ra hoa hay vừa mới ra. Sau khi cắt đem phơi hoặc sấy khô.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng được của Bạc hà là lá và toàn cây.

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Bách bộ.

Tên khác: Dây đẹt ác, dây ba mươi, mần sòi (Tày), bằn sam sip (Thái), pê chầu chàng (H’ Mông), mùi sấy dòi (Dao), hơ linh (Ba Na).

Tên khoa học: Stemona tuberosa Lour. thuộc họ Bách bộ (Stemonaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Bách bộ thuộc loại thân cỏ, moc leo, dài khoảng 6 – 8 m. Lá đơn, mọc đối, phiến lá hình tim, gân lá hình cung. Hoa mọc riêng lẻ hoặc cụm 2 hoa ở nách lá, kích thước lớn, màu vàng đỏ. Bao hoa gồm bốn phiến, 2 phiến ngoài dài 4 cm, rộng 5 mm, 2 phiến trong rộng hơn hai phiến ngoài. Bộ nhị gồm 4 nhị với chỉ nhị ngắn. Quả nang, hình trứng, mang 5 - 8 hạt.

Mỗi cây mang một chùm rễ củ, mập, hình trụ, mọc thành khóm dày thường từ 10 – 30 củ, có khi lên đến 100 củ, dài từ 15 – 20 cm, màu trắng ngả vàng, vị ngọt, hậu đắng.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố: Bách bộ mọc hoang ở nhiều nơi ở nước ta như Hà Tây (Hà Nội), Hòa Bình, Bắc Cạn, Thái Nguyên…

Thu hái và chế biến: Tiến hành đào phần rễ củ vào mùa thu hoặc mùa đông, sau đó rửa sạch rồi phơi hoặc sấy khô.

Bộ phận sử dụng

Rễ đã phơi khô hoặc sấy khô. Rễ bách bộ cong, queo dài từ 5 cm trở lên, đường kính từ 0,5 – 1 cm, đầu trên hơi phình to, phía dưới thuôn nhỏ, mặt ngoài vàng nâu với nhiều nếp nhăn.

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Bách hợp.

Tên khác: Tỏi rừng, Tỏi trời.

Tên khoa học: Tên khoa học: Lilium brownii F.E. Br. var. colchesteri Wils thuộc họ Hành Tỏi (Liliaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Bách hợp là thực vật thuộc dạng cây thân thảo sống lâu năm với chiều cao khoảng tầm 0,5 m. Bách hợp có lá mọc dạng so le hình mác, bề mặt lá trơn nhẵn, với kích thước chiều dài khoảng 2 - 15cm, chiều rộng khoảng 0,5 - 3,5cm. Bách hợp có hoa mọc ở đầu cành dạng hoa loa kèn gồm 2 - 6 hoa lớn, màu trắng hoặc hơi hồng với chiều dài khoảng tầm 14 - 16cm, cuống dài 3 - 4cm, miệng gồm khoảng 6 cánh.

Quả nang có chiều dài khoảng 5 - 6cm, mở theo 3 van. Hạt hình trái xoan, xếp thành chồng, hình trái xoan, gồm rất nhiều hạt có đường kính khoảng tầm 1cm trở lên. Cây bách hợp có hình dáng bên ngoài dễ bị nhầm lẫn với giống hoa loa kèn cũng có hoa màu trắng hoặc hồng nhạt.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây bách hợp phân bố chủ yếu mọc hoang dã tự nhiên ở một số vùng núi như Lào Cai, Lạng Sơn, Quảng Ninh nhưng xuất hiện cũng khá hiếm gặp.

Cách chế biến và thu hái:

Thời gian thu hái bách hợp khoảng vào đầu mùa thu từ tháng 7 đến tháng 8 âm lịch. Lúc này khi lá cây bắt đầu héo khô thì người ta đào lấy củ, rồi bóc tách đem đi rửa sạch phơi khô để dùng làm thuốc chữa bệnh.

Cách bào chế:

Theo Trung Y: Đào củ về, rửa sạch đất cát, phơi cho hơi se se, tách ra từng vẩy, tép, phơi khô hoặc nhúng qua nước sôi phơi khô.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận dùng làm thuốc trong cây bách hợp là phần củ.