Bách hợp

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Bách hợp.

Tên khác: Tỏi rừng, Tỏi trời.

Tên khoa học: Tên khoa học: Lilium brownii F.E. Br. var. colchesteri Wils thuộc họ Hành Tỏi (Liliaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Bách hợp là thực vật thuộc dạng cây thân thảo sống lâu năm với chiều cao khoảng tầm 0,5 m. Bách hợp có lá mọc dạng so le hình mác, bề mặt lá trơn nhẵn, với kích thước chiều dài khoảng 2 - 15cm, chiều rộng khoảng 0,5 - 3,5cm. Bách hợp có hoa mọc ở đầu cành dạng hoa loa kèn gồm 2 - 6 hoa lớn, màu trắng hoặc hơi hồng với chiều dài khoảng tầm 14 - 16cm, cuống dài 3 - 4cm, miệng gồm khoảng 6 cánh.

Quả nang có chiều dài khoảng 5 - 6cm, mở theo 3 van. Hạt hình trái xoan, xếp thành chồng, hình trái xoan, gồm rất nhiều hạt có đường kính khoảng tầm 1cm trở lên. Cây bách hợp có hình dáng bên ngoài dễ bị nhầm lẫn với giống hoa loa kèn cũng có hoa màu trắng hoặc hồng nhạt.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây bách hợp phân bố chủ yếu mọc hoang dã tự nhiên ở một số vùng núi như Lào Cai, Lạng Sơn, Quảng Ninh nhưng xuất hiện cũng khá hiếm gặp.

Cách chế biến và thu hái:

Thời gian thu hái bách hợp khoảng vào đầu mùa thu từ tháng 7 đến tháng 8 âm lịch. Lúc này khi lá cây bắt đầu héo khô thì người ta đào lấy củ, rồi bóc tách đem đi rửa sạch phơi khô để dùng làm thuốc chữa bệnh.

Cách bào chế:

Theo Trung Y: Đào củ về, rửa sạch đất cát, phơi cho hơi se se, tách ra từng vẩy, tép, phơi khô hoặc nhúng qua nước sôi phơi khô.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận dùng làm thuốc trong cây bách hợp là phần củ.

Trong bách hợp có chứa các tỉ lệ thành phần gồm 4% protit, 30% là tinh bột, 0,1% chất béo và vitamin C, còn lại chủ yếu là chất xơ.

Ngày dùng từ 10 đến 12 gam. Có thể nghiền thành bột hoặc giã lấy nước uống.

Một số lưu ý bạn cần chú ý khi sử dụng bách hợp:

• Vì bách hợp có tính hàn nên đối với các trường hợp tiêu chảy do Tỳ Vị bị hàn hoặc ho do bị nhiễm phong hàn thì không nên dùng bách hợp làm thuốc.

Bài thuốc chữa ho có đờm lẫn máu, ho không dứt

Nguyên liệu bài thuốc này gồm bách hợp (sấy hoặc đem hấp), khoản đông hoa với liều lượng bằng nhau. Hỗn hợp trên đem đi nghiền nhỏ, luyện với mật ong làm hoàn với kích thước lớn bằng hạt nhãn. Dùng sau bữa ăn với mỗi lần 1 hoàn. Trước khi đi ngủ có thể nhai dùng với nước gừng ngậm tan là tốt nhất. Bài thuốc này còn gọi là bách hoa cao hay tế sinh phương.

Bài thuốc trị bệnh phổi thổ huyết

Bách hợp mới giã nước, hòa nước uống, cũng có thể nấu ăn (Vệ sinh giản dị phương).

Bài thuốc trị tạng phế ủng nhiệt phiền muộn

Bách hợp mới 4 lượng, dùng mật nửa chén nhỏ, trộn với Bách hợp, hấp cho mềm, thường ngậm bằng quả táo, nuốt nước (Thánh huệ phương).

Bài thuốc trị tai điếc, tai đau

Bách hợp khô nghiền bột, uống 2 chỉ với nước ấm, ngày 2 lần (Thiên kim phương).

Bài thuốc chữa triệu chứng đau ngực thổ huyết

Bách hợp giã nát vắt lấy nước uống.

Bài thuốc chữa viêm phế quản các chứng ho

Bách hợp 30g, Mạch môn 10g, Bách bộ 8g, Thiên môn 10 g, Tang bì 12g, Ý dĩ 15g, nước 1 lít. Sắc còn lại 400ml, chia 3 lần uống trong ngày.