Thuốc Siro ho Bách Thảo

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Cam thảo.

Tên khác: Lộ thảo, Cam thảo bắc.

Tên khoa học: Glycyrrhiza uralensis Fisch. Đây là một loài thực vật thuộc họ Đậu (Fabaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Cây thảo sống lâu năm, cao 30 - 100 cm. Rễ dài màu vàng nhạt. Cơ thể có lông ngắn, mềm. Lá mọc so le, kép, có lông chim lẻ, gồm 9 - 17 lá chét hình bầu dục, nguyên. Cụm hoa ở nách lá, hoa nhỏ hơn, màu hoa oải hương. Vỏ quả cong hình lưỡi liềm, dài 3 - 4 cm, rộng 6 - 8 mm, màu nâu đen, có lông dày, chứa 2 - 8 hạt nhỏ dẹt, màu nâu bóng.

Loài Cam thảo nhẵn – Glycyrrhiza glabra L. cũng thường được sử dụng. Cây cao 1 - 1,5 m, cũng có rễ dài màu vàng nhạt. Lá kép lông chim lẻ có lá chét nguyên với hình trái xoan tù. Hoa nhỏ hợp thành chùm dài mọc đứng màu lơ tím sáng. Quả đậu dẹp thuôn, thẳng, hoặc hơi cong, không có lông, nhỏ hơn loài trên và chỉ chứa 2 - 4 hạt tròn.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây ôn đới Âu Á, phân bố chủ yếu ở Nga, Trung Quốc, Mông Cổ, Afghanistan, Iran... Tai đã nhập giống từ Trung Quốc và Nga về trồng thử nghiệm ở Vĩnh Phú (Tam Đảo), Hà Nội, Hải Tây nhưng chưa được phổ biến rộng rãi. Ở nước ta, Cam thảo có thể nở hoa sau 3 năm sinh trưởng, nhưng năng suất thấp. Đến 5 tuổi cây ra hoa nhiều và cho quả cao hơn. Thời kỳ ra hoa nói chung là tháng 6 - 7, thời kỳ đậu quả là tháng 8 - 9. Người ta thu hoạch Cam thảo vào khoảng năm thứ năm, thường vào mùa đông khi cây chết. Tại thời điểm này, bộ rễ đã chắc, nặng, nhiều bột và chất lượng tốt. Dùng bàn chải để loại bỏ đất. Phân loại thành lớn, nhỏ và khô. Khi khô 50%, bó thành từng bó, sau đó phơi khô chỉ cắt phần ngọn, không lấy rễ nên vỏ vẫn giữ được màu nâu đỏ rất đẹp. Thường dùng dưới dạng Sinh thảo, Chích thảo, bột Cam thảo:

• Sinh thảo: Rửa sạch nhanh rồi đồ mềm, cắt thành lát mỏng 2mm lúc còn nóng; nếu không kịp cắt thì cho ngay vào nước lã, ủ cho mềm để khi cắt được dễ dàng. Sau đó, mang sấy hoặc phơi khô.
• Chích thảo: Sau khi sấy khô rồi đem tẩm mật (1kg Cam thảo phiến thì dùng 200g mật, pha thêm 200ml nước đun sôi) tẩm rồi sao cho vàng thơm. Nếu dùng ít, có thể thái thành khúc 5 – 10cm, cuộn vài lần bằng giấy bản, nhúng qua nước cho đủ ướt rồi vùi vào tro nóng, khi thấy giấy khô hơi xém thì bỏ giấy, cắt lát mỏng.

Bột Cam thảo: Cạo sạch vỏ ngoài, cắt miếng tròn. Sau đó sấy khô, nghiền thành bột mịn vừa. Bảo quản trong thùng kín và để nơi khô ráo.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng được của Cam thảo là rễ và thân rễ.

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Ma hoàng

Tên khác: Ty diêm; Long sa; Xích căn; Đậu nị thảo; Cẩu cốt; Ty tướng

Tên khoa học: Ephedra sinica Stapf, Ephedra equisetina Bge và Ephedra intermedia Scherenk

Đặc điểm tự nhiên

Thảo ma hoàng (Ephedra sinica) là loại cây mọc thẳng đứng có chiều cao từ 30 - 70cm, thân cây có nhiều đốt, mỗi đốt dài khoảng 3 - 6 cm, trên có rãnh dọc. Lá của Thảo ma hoàng mọc đối hoặc mọc vòng từng 3 lá một, thoái hoá thành vỏ nhỏ, phía dưới lá có màu hồng nâu, phía trên lá có màu tro trắng, đầu lá nhọn và cong, hoa đực hoa cái không chung một cành, cành hoa cái ít hơn hoa đực (4 - 5 đôi), quả thịt, màu đỏ giống như quả nho. Vì cây lại hay mọc ở bờ biển cho nên châu Âu gọi ma hoàng là loại nho biển (Raisin de mer) vì cây thường hay mọc ở bờ biển. Hạt hơi thò ra.

Mộc tặc ma hoàng (Ephedra equisetina) là một dạng cây bụi nhỏ, chiều cao khoảng 2m, có cành cứng hơn so với thảo ma hoàng, màu xanh xám hay hơi có phấn trắng, đốt ngắn hơn, chiều dài khoảng 1 - 3cm, lá dài 2mm, màu tía. Hoa đực và hoa cái không cùng cành, quả hình cầu, hạt không thò ra như thảo ma hoàng.

Để phân biệt hoa loài thảo ma hoàng và mộc tặc ma hoàng dựa vào chiều dài của đốt như sau: Mộc tặc ma hoàng đốt ngắn hơn (khoảng 1 - 3 cm), hạt không thò ra còn thảo ma hoàng có đốt dài hơn khoảng 3 - 6cm, hạt thò ra.

Còn có một loài khác là trung ma hoàng (Ephedra intermedia) cũng có đốt dài như thảo ma hoàng, nhưng lại có đường kính cành dài hơn khoảng 2mm, còn đường kính thảo ma hoàng chỉ khoảng 1,5 - 2mm.

Phân bố, thu hái, chế biến

Hiện nay, ma hoàng chưa được trồng ở nước ta, chủ yếu được nhập từ Trung Quốc. Ma hoàng Trung Quốc được xem là tốt và hiệu quả nhất trên thế giới vì có chứa nhiều hoạt chất trị bệnh. Ma hoàng chủ yếu mọc hoang dại nhiều ở vùng Tây Bắc, Hoa Bắc Trung Quốc. Có ba loài ma hoàng nhưng phổ biến nhất là thảo ma hoàng, sau đó là mộc tặc ma hoàng được dùng trong nước và xuất khẩu, còn trung ma hoàng thường không xuất khẩu.

Mùa thu hoạch ma hoàng vào mùa thu, khi nghiên cứu định lượng hoạt chất cũng nghiên cứu vào mùa thu cho chất lượng tới 100%, nhưng khi chiết hoạt chất vào màu xuân chỉ còn 25 - 30%, nếu thu hái vào mùa đông thì lượng hoạt chất giảm còn 50% so với thu vào mùa thu.

Trong bộ sách thuốc cổ nhất của Trung Quốc (Thần nông bản thảo), người ta cũng đã hướng dẫn ma hoàng nên thu hái vào tiết lập thu, khi thân cây còn hơi xanh, bỏ các mấu và quả. Hiện nay, y học hiện đại cũng đã chứng minh kinh nghiệm thu hái trên là dùng có thể thu được toàn bộ hoạt chất. Đốt và quả hầu như không có chứa alkaloid, nếu cây già thì lượng hoạt chất đã hết, sử dụng làm thức ăn cho gia súc.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng được của cây ma hoàng là toàn cây bỏ rễ và đốt.

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Thạch cao.

Tên gọi khác: Đại thạch cao, bạch hổ, băng thạch.

Tên khoa học: Gypsum.

Đặc điểm tự nhiên

Thạch cao là một khoáng chất sulfat mềm bao gồm canxi sulfat dihydrat, với công thức hóa học CaSO4 · 2H2O.

Màu sắc: Không màu (trong ánh sáng truyền qua) đến màu trắng; thường bị nhuốm màu khác do tạp chất; có thể có màu vàng, rám nắng, xanh lam, hồng, nâu sẫm, nâu đỏ hoặc xám.

Trong các tinh thể phát triển tốt, khoáng chất thường được gọi là selen. Loại nhiều sợi có độ bóng mượt và được gọi là sa tanh. Loại lớn có hạt mịn được gọi là alabaster được chạm khắc và đánh bóng để tạc tượng và trang trí khi tinh khiết và trong mờ.

Phân bố, thu hái, chế biến

Nó được tìm thấy trên khắp thế giới, đặc biệt là ở các bang Texas và Louisiana của Hoa Kỳ, và các tỉnh Hồ Bắc, An Huy, Hà Nam và Sơn Đông của Trung Quốc. Nó thường được tìm thấy trong các đáy đại dương cũ và đá trầm tích như đá vôi.

Thạch cao xuất hiện trong các tầng rộng liên kết với các khoáng chất bay hơi khác (ví dụ: Anhydrit và halit), đặc biệt là trong các thành tạo trầm tích Permi và Trias; nó được lắng đọng từ nước muối đại dương, tiếp theo là anhydrit và halit.

Nó cũng xuất hiện với số lượng đáng kể trong các hồ nước mặn và chảo muối và là thành phần quan trọng của đá nắp, một loại đá anhydrit - Thạch cao tạo thành lớp phủ trên các vòm muối, như ở Texas và Louisiana.

Rất phổ biến, nó được hình thành từ quá trình hydrat hóa anhydrit bởi nước mặt và nước ngầm, và do đó, nhiều địa tầng gypsiferous chuyển xuống thành đá anhydrit. Sự thay thế này làm tăng thể tích từ 30% đến 50% và dẫn đến việc các lớp anhydrit còn lại gấp, chặt chẽ. Thạch cao cũng xuất hiện phổ biến trong đá vôi, đá vôi dolomitic và một số đá phiến.

Bộ phận sử dụng

Uống trong phải dùng Thạch cao sống. Thạch cao nung chỉ dùng ngoài.