Thuốc Hepaschis 3g - Vạn Xuân

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Ngũ vị tử

Tên khác: Sơn hoa tiêu; ngũ mai tử; huyền cập; Ngũ vị tử bắc

Tên khoa học: Schisandra chinensis (Turcz) Baill. thuộc họ Schisandraceae (Ngũ vị tử). Cây ưa sống ở vùng có khí hậu ẩm mát núi cao từ 1300 đến 1600m.

Trong tự nhiên ghi nhận có ba loại ngũ vị tử: Bắc ngũ vị – Schisandra Chinensis Baill, Nam ngũ vị – Kadsura Japonica L. (quả của cây nắm cơm), Mộc lan – Magnoliaceae. Loại được dùng làm thuốc chủ yếu là bắc ngũ vị tử.

Đặc điểm tự nhiên

Bắc ngũ vị tử thuộc loại dây leo to sống nhiều năm, có thể dài tới 7 - 8 m, vỏ của thân và cành màu xám nâu, cành nhỏ hơi có cạnh. Lá mọc kiểu so le, phiến lá hình trứng, bề dài lá khoảng 5 - 11 cm, bề rộng 3 – 7 cm, mép lá hình răng cưa nhỏ, mặt trên có màu sẫm hơn, có lông ngắn trên những gân lá non ở mặt dưới. Hoa đơn tính, khác gốc: Cánh hoa 6 - 9, màu vàng trắng nhạt, nhị 5. Quả hình cầu, mọng nước, có màu đỏ sẫm khi chín, đường kính 0.5 - 0.7 cm, 1 quả chứa 1 - 2 nhân hạt hình thận, màu vàng nâu bóng.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây ngũ vị tử chỉ mọc ở một số nước có khí hậu lạnh như: Nga, Mông Cổ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc..., là cây thuốc có vùng phân bố hạn chế tại Việt Nam nên đa phần dược liệu ngũ vị tử được nhập từ Trung Quốc.

Vào tháng 9 tháng 10 hàng năm, người ta hái quả ngũ vị tử chín về rồi nhặt bỏ cuống, phơi hoặc sấy khô dùng làm thuốc. Bảo quản dược liệu bằng cách tránh để gần nguồn nước, tránh ẩm mốc, côn trùng, sâu mọt để kéo dài thời gian sử dụng.

Theo cách dùng trong dân gian thì trộn ngũ vị tử cùng với rượu theo tỉ lệ (5:1) sau đó đun cách thủy trong 4 giờ đến khi cạn hết rượu, quả ngũ vị tử chuyển sang màu đen thì đem phơi hay sấy khô là được.

Bộ phận sử dụng

Quả ngũ vị tử chín được dùng bào chế thuốc.

Phối hợp với các dược liệu khác tùy theo chứng bệnh. Mỗi ngày dùng 5 – 15 g quả và hạt dưới dạng thuốc hãm bằng nước nóng, thuốc sắc, bột hoặc rượu thuốc, thuốc viên theo khuyến nghị của chuyên gia y tế.

• Dùng những bài thuốc chứa dược liệu ngũ vị tử cần lưu ý về những đối tượng đặc biệt và các tương tác với các thuốc khác.

• Theo Trung dược học người có nhiệt thịnh, ho giai đoạn đầu, mới phát ban không nên dùng.

• Người vừa mới bị viêm phế quản, có triệu chứng sốt và ho không nên sử dụng.

• Ngũ vị tử gây co bóp dạ con, có thể gây sảy thai nên phụ nữ có thai không được dùng.

• Dược liệu ngũ vị tử gây kích thích não bộ và làm khởi phát các cơn động kinh nên người bị động kinh không được sử dụng.

• Thảo dược còn làm tăng tiết axit và làm trầm trọng thêm các triệu chứng viêm loét bao tử. Vì vậy các chiết xuất từ loại thảo dược này không phù hợp với những người đang gặp vấn đề với hệ tiêu hóa, bao gồm: tăng tiết axit hydrochloric trong dịch vị, trào ngược dạ dày thực quản (GERD), loét dạ dày.

• Tránh dùng ngũ vị tử chung với các loại thuốc có thể gây ra tương tác thuốc: Thuốc chuyển hóa qua CYP P450, CYP2C9, Cytochrom P450 3A4, Tacrolimus, Warfarin.

• Lưu ý các tác dụng phụ có thể xảy ra khi dùng ngũ vị tử như ợ nóng, chán ăn, phát ban da, ngứa, đau dạ dày,…

• Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Bạn nên tham vấn bác sĩ chuyên khoa trước khi sử dụng dược liệu ngũ vị tử để được hướng dẫn sử dụng thuốc an toàn, hiệu quả.