Thuốc Odigas - HDPHARMA

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Chỉ thực.

Tên khác: Trấp; Chấp; Kim quất; Khổ chanh; Chỉ thiệt; Phá hông chùy; Chùy hông phích lịch.

Tên khoa học: Fructus aurantii Immaturi. Đây là một loài thực vật họ Cam (Rutaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Cây: Cây gỗ cao 4 - 5 m hay hơn, phân nhánh nhiều, cành có gai dài và nhọn. Lá hình trái xoan nhọn, nguyên, hơi dai, bóng, phiến dài 5 - 10 cm, rộng 2,5 - 5 cm, có đốt trên cuống, nở thành một cánh rộng hay hẹp tuỳ thứ. Hoa màu trắng hợp thành xim nhỏ ở nách lá. Quả hình cầu kích thước trung bình có đường kính 6 - 8cm, khi chín màu da cam, mặt ngoài xù xì. Ở var amara Engl hay Cam đắng, cuống lá có cánh rộng, quả màu da cam hay đỏ da cam, có trung tâm rỗng, vỏ dính, nạc chua.

Dược liệu hình bán cầu, một số có hình cầu, đường kính 0,5 - 2,5 cm. Vỏ ngoài màu lục đen hoặc màu lục nâu thẫm với những nếp nhăn và những điểm lỗ hình hạt, có vết cuống quả hoặc vết sẹo của vòi nhụy. Trên mặt cắt, vỏ quả giữa hơi phồng lên, màu trắng vàng hoặc nâu vàng, dày 0,3 - 1,2cm, có 1 - 2 hàng túi tinh dầu ở phần ngoài. Vỏ quả trong và múi quả màu nâu. Chất cứng. Mùi thơm mát, vị đắng, hơi chua.

Phân bố, thu hái, chế biến

Loài này có nguồn gốc từ Ấn Độ, Malaysia, sau đó lan rộng ra các nước Đông Nam Á bao gồm Việt Nam và miền nam Trung Quốc. Ở nước ta, cây Trấp mọc hoang và được trồng tại nhiều tỉnh ở miền Bắc. Cây thường được tìm thấy ở các tỉnh thành như Hà Nam, Cao Bằng, Bắc Kạn, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Ninh Bình và một số nơi khác.

Dược liệu thu hái trong nước, đôi khi nhập từ Trung Quốc.

Vào tháng 4 - 6 lúc trời khô ráo, thu nhặt các quả non rụng dưới gốc cây thì được Chỉ thực. Dùng quả có đường kính dưới 1cm thì để nguyên, quả có đường kính trên 1cm thì bổ đôi theo chiều ngang, khi dùng rửa sạch đất bụi, ủ mềm, xắt lát hay bào mỏng, sao giòn.

Bộ phận sử dụng

Quả non phơi khô.

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Quả Sơn tra.

Tên khác: Táo mèo; hồng quả; sơn lý hồng; yên chi; Dã sơn tra; nam Sơn tra; bắc Sơn tra; Mao tra; Xích qua tử.

Tên khoa học: Docynia indica.

Đặc điểm tự nhiên

Là loài thực vật thân gỗ, sống lâu năm, cành lá tươi tốt, đặc biệt có nhiều lông mịn phủ trên cành non. Có sự khác biệt giữa cây phía bắc và phía nam của cây phía bắc:

• Bắc: Có thể cao tới 6 m, phân thành nhiều cành có gai. Hai đầu lá đều thuôn hay hình trứng, dài 5 - 10 × 4 - 7 cm, có răng cưa, mọc so le, mặt sau phủ lông mịn dọc theo gân lá. Hoa dạng tán, 5 cánh hoa, màu trắng, 10 nhị. Quả khi chín có màu đỏ sẫm, đường kính từ 1 cm đến 1,5 cm.
• Nam: Có thể cao tới 15 m và có gai nhỏ trên cơ thể. Lá dài và rộng hơn, có lông mịn ở dưới lá. Quả khi chín có màu vàng hoặc đỏ, đường kính từ 1 cm đến 1,2 cm.

Phân bố, thu hái, chế biến

Theo nhiều tài liệu, loại cây này có nguồn gốc từ Trung Quốc. Hiện Việt Nam cũng mua Táo mèo và Chua chát gọi là Sơn tra. Tuy nhiên, hai loại cây này không cùng chi với cây Sơn tra, vì vậy việc nghiên cứu các tác dụng tương tự vẫn đang được tiếp tục.

Cây ra quả quanh năm nên việc hái thuốc rất dễ dàng và thuận tiện. Khi quả vừa chín tới, người ta thu hái và cắt thành từng lát dày trung bình khoảng 0,5 cm, phơi hoặc sấy khô để sử dụng sau.

Quả Sơn tra hình cầu, vỏ màu nâu bóng, hơi nhăn, có sọc, ở giữa là cùi màu nâu, cứng, có 5 hạch cứng.

Lấy quả chín đã phơi khô và cắt thành từng lát vừa phải dày 0,5 cm và đường kính khoảng 1,5 cm. Các lát có hình tròn, hơi cong, cũng có thể có cuống quả nên cắt ngang hoặc dọc.

Vị chua ngọt, vụn <2%, độ ẩm <13%, miếng to, vỏ đỏ, cùi dày, ít hạt, là dược liệu tốt.

Hạt màu nâu sẫm, hình cân đối, vỏ cứng.

Bảo quản: Nếu dược liệu đã qua sơ chế cần bảo quản nơi khô ráo, thoáng, tránh ánh nắng trực tiếp.

Bộ phận sử dụng

Quả.