Thuốc ĐẠI TRÀNG - Fito Pharma

Tên gọi, danh pháp

Tên tiếng Việt: Mộc hương

Tên khác: Ngũ mộc hương; vân mộc hương; Quảng mộc hương

Tên khoa học: Saussurea lappa Clarke

Đặc điểm tự nhiên

Cây nhỏ, sống nhiều năm. Rễ to, mập, đường kính có thể đạt 5cm, vỏ ngoài màu nâu nhạt. Lá phát triển đa dạng, các lá ở gốc có hình 3 cạnh tròn dài từ 12 – 30cm, cuống dài 20 – 30cm, lá ở ngọn hẹp dần, không cuống, gốc ôm thân, mép hơi uốn lượn và có răng cưa, hai mặt phủ nhiều lông. Cụm hoa dạng đầu, mang các hoa màu lam tím. Quả bế, màu nâu nhạt, hơi dẹt, có đốm.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố

Cây có nguồn gốc từ vùng núi phía bắc Ấn Độ và Nepal. Cây mọc tự nhiên trên các bãi cỏ trong thung lũng hoặc ven sườn núi ở độ cao từ 1500 – 3300m. Sau khi được nhập vào Trung Quốc và Nhật Bản thì ngày nay, Trung Quốc đã trồng được Mộc hương trên diện tích lớn. Tương tự, Việt Nam cũng đã trồng thành công cây Mộc hương ở Sa Pa.

Thu hái và chế biến

Phần rễ được thu hoạch vào tháng 12, rửa sạch đất, phơi hoặc sấy khô để dùng.

Bộ phận sử dụng

Rễ (Radix Saussureae lappae).

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Ngô thù du (Quả).

Tên gọi khác: Ngô thù; thù du; ngô vu.

Tên khoa học: Evodia rutaecarpa (Juss) Benth, họ: Rutaceae.

Đặc điểm tự nhiên

Thù du là cây nhỏ, có độ cao khoảng 2,5 đến 5m. Cành cây có màu nâu hoặc tím nâu, trên bề mặt chứa nhiều bì khổng. Khi còn non cành có lông dài và mềm mịn, khi già lông này sẽ rụng đi. Lá thù du là lá kép lông chim, rìa lẻ, mọc đối nhau, cả cuống và lá dài khoảng 15 đến 35cm. Mỗi lá chứa 2 đến 5 đôi lá chét với cuống lá ngắn. Mỗi lá chét dài 5 đến 15cm và rộng 2,5 đến 5cm, đầu lá chét nhọn dài với mép nguyên, 2 mặt lá và cuống lá đều mang lông màu nâu mền mịn (mặt dưới nhiều hơn mặt trên), khi soi lên ánh sáng sẽ thấy có các đốm tinh dầu.

Hoa ngô thù du là hoa đơn tính, hoa đực và cái khác gốc, hoa cái lớn hơn hoa đực. Hoa màu vàng trắng, phần lớn các hoa nhỏ tụ lại thành tán hoặc thành chùm. Cuống hoa thô và to, bề mặt cuống có nhiều lông màu nâu mềm, mịn.

Ngô thù du là quả của cây thù du, được thu hoạch lúc gần chín và được phơi/sấy khô. Quả có hình cầu dẹt với đường kính 6mm và chiều dài 3mm. Quả chưa chín có màu xanh, khi chín màu đỏ tím, trên quả có những đốm tinh dầu như ở lá. Quả thường gồm 5 lá noãn, mỗi ô quả có dạng hình trứng với đường kính cỡ 4 mm, dài 5 - 6mm, màu đen bóng.

Ngô thù du ra hoa vào tháng 6 đến 8 và kết quả vào tháng 9 đến 10.

Phân bố, thu hái, chế biến

Ngô thù du phân bố nhiều ở Trung Quốc, tại Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam...

Trước đây chưa thấy ngô thù du ở Việt Nam. Đến năm 1963, cửa hàng dược phẩm Phó Bảng (Hà Giang) đã phát hiện người dân ở đây dùng nó để trị nóng sốt, đau bụng và gọi là xà lạp hoặc ngô thù. Ngày nay, có thể tìm thấy ngô thù du tại các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn…

Quả ngô thù du được thu hái vào tháng 9 - 10, khi quả còn màu xanh hay hơi vàng xanh, chưa tách ra. Sau đó quả được phơi nắng hoặc sấy tới khi khô.

Bộ phận sử dụng

Quả ngô thù du gần chín, phơi hoặc sấy khô.