Thuốc Tiêu độc hoàn - Nam Dược

Tên gọi, danh pháp

Tên Việt Nam: Muồng trâu

Tên khác: Muồng lác; Tâng hét; Cây lác; Muồng xức lác

Tên khoa học: Cassia alata L., Họ Vang (Caesalpiniaceae)

Đặc điểm tự nhiên

Muồng trâu là một cây nhỏ, cao khoảng 1,5 m hay hơn. Thân cây mập, cành nằm ngang, có lông rất nhỏ và có khía.

Lá mọc so le, kép lông chim, kích thước lớn, dài 30 – 40 cm, gồm 8 – 12 đôi lá chét mọc đôi, hình chữ nhật hoặc hình bầu dục tròn ở hai đầu, lá chét dài 5 – 13 cm, rộng 2,5 – 7 cm, to dần về phía ngọn, hai mặt nhẵn, cuống lá to, hơi có cánh, có lá kèm thẳng, nhọn.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá và ngọn thành bông to, lá bắc rụng sớm, cuống cụm hoa mập, hoa màu vàng nâu nhạt, lá đài 5 không bằng nhau, thuôn, nhẵn, cánh hoa 5, thắt lại ở gốc thành mống ngắn và hẹp, nhị 6 – 7, 2 nhị to có bao phấn 10 mm, những nhị trung bình có bao phấn 5 mm, những nhị nhỏ có bao phấn bằng nhau dài 4 mm, bầu có cuống, vòi nhụy ngắn.

Quả dẹt, có cánh ở hai bên dìa, dài 8 – 16 cm, rộng 1,5 – 1,7 mm, hạt nhiều, dẹt, hình quả trám.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố

Muồng trâu có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Mỹ, sau lan rộng khắp các nước vùng nhiệt đới và cận nhiệt. Ở châu Á, cây phân bố ở Ấn độ, Campuchia, Thái Lan, Việt Nam, Lào, Malaysia.

Ở Việt Nam, Muồng trâu phân bố ở nhiều tỉnh thành như ở Bình Dương, Lâm Đồng, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Quãng Ngãi, Quảng Nam, Hà Tĩnh… Cây còn được trồng ở các vườn cây thuốc.

Thu hái, chế biến

Lá và thân cành thu hái vào mùa hạ, thu hái trước khi cây ra hoa, dùng tươi hay phơi khô.

Rễ thu hái vào mùa thu, phơi khô.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng của cây Muồng trâu là lá, thân cành và rễ.

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Râu mèo.

Tên khác: Cây bông bạc; Cây mao trao thảo.

Tên khoa học: Orthosiphon Stamineus Benth.

Đặc điểm tự nhiên

Thuộc nhóm cây thân thảo nhiệt đới đặc trưng, ​​cao tới 60 cm, cao trung bình 30 cm. Thân cây râu mèo ít phân nhánh, có mép và rãnh dọc, bề mặt phủ nhiều lông mịn khi non có màu xanh, khi già chuyển dần sang màu tím.

Lá đơn độc, mọc đối và mọc đối, cuống lá ngắn. Lá dài khoảng 5 cm, rộng 2-3 cm, có răng cưa ở 2/3 mép và có màu xanh đậm ở cả hai mặt. Các gân chính có lông.

Cụm hoa mọc thành chùm ở đầu cành và đầu ngọn, gồm 6-10 vòng, mỗi vòng có 6 hoa màu trắng hoặc màu oải hương. Nhụy hoa và nhụy hoa phát triển ra ngoài và có chiều dài gấp đôi chiều dài của cánh hoa. Bộ nhụy và bao phấn màu tím. Lá bắc hình trứng, đài hoa có 5 răng, hàm trên rộng. Tràng hoa hình ống hẹp, dài 2 cm, hơi cong, môi trên chia 3 thùy. Dược liệu có vị hơi mặn, hơi đắng, mùi thơm đặc trưng.

Quả vuông, kích thước nhỏ, da hơi nhăn.

Phân bố, thu hái, chế biến

Trên thế giới có khoảng 40 loài Orthosiphonis, phân bố ở các vùng nhiệt đới châu Á, châu Phi... Nhiệt đới Đông Nam Á được coi là nơi tập trung số lượng chi đa dạng cao, trong đó có khoảng 8 loài ở miền Nam Việt Nam. Đây là một loại cây nhiệt đới tương đối điển hình xuất hiện ở Thái Lan, Trung Quốc và Ấn Độ. Ở Việt Nam, cây này phân bố ở Thanh Hóa, Lâm Đồng, Phú An...

Cây ưa ẩm, ưa sáng, chịu bóng râm, thường mọc trên đất nhiều mùn ven rừng, gần mặt nước. Cây sinh trưởng mạnh vào mùa xuân, hạ và bắt đầu tàn vào mùa đông. Cây là loại cây ăn quả hàng năm, tái sinh chủ yếu bằng hạt nhưng tỷ lệ nảy mầm rất thấp. Cây râu mèo có thể tái sinh cành khỏe ngay cả khi cành bị chặt. Cây thích hợp với nhiều loại đất, không chịu úng.

Thời điểm thu hoạch tốt nhất là vào khoảng tháng 9, khi cây bắt đầu ra hoa và chứa dược tính tốt nhất. Nên thu hoạch khi cây đang phát triển mạnh, không quá non hoặc quá già.

Dược liệu nếu là quả đã qua sơ chế cần bảo quản nơi khô ráo, thoáng, tránh ánh nắng trực tiếp.

Bộ phận sử dụng

Toàn cây lấy làm thuốc, rửa sạch loại bỏ tạp chất, thái nhỏ rồi đem phơi nắng hoặc sấy khô.