Thuốc Phytilax - Sagophar

Tên gọi, danh pháp

Tên gọi: Lô hội (Nhựa).

Tên khác: Lô hội; Chân Lô Hội; Dương Lô Hội; Lô Khoái; Nội Hội; Nột Hôi; Quỷ Đan; Tượng Hội; Tượng Đởm; Lưỡi Hổ; Hổ Thiệt; Nha Đam.

Tên khoa học: Aloe vera L. Đây là một loài thực vật có hoa thuộc họ Asphodelaceae (họ Lô hội).

Đặc điểm tự nhiên

Mô tả cây Lô hội

Lô hội (tên khoa học Aloe vera L. var. sinensis Berger, Aloe barbadensis Haw hoặc Aloe perfoliata Lour. (non L.)) là một loài cây thân ngắn, hóa gỗ, to thô. Lá Lô hội mọc thành vành rất sít nhau, không cuống, phiến lá dày, hình 3 cạnh, rộng 5 - 10cm, dài 30 - 50cm, dày 1 - 2cm ở phía cuống. Mép lá dày và có răng cưa thưa và thô cứng.

Cụm hoa Lô hội mọc thành chùm dài khoảng 1m, mang hoa màu vàng xanh lục nhạt dài 3 - 4cm. Lúc đầu hoa mọc đứng, sau đó rũ xuống. Quả Lô hội nang, hình trứng thuôn, lúc đầu xanh sau chuyển thành màu nâu và dai.

Mô tả dược liệu Lô hội

Khối nhựa Lô hội màu nâu đen bóng, có kích thước không đồng đều, mùi hơi khó chịu, vị đắng nồng, dễ vỡ vụn và chỗ vỡ óng ánh như thuỷ tinh.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố

Lô hội phân bố chủ yếu ở vùng phía đông châu Phi, cực nam châu Á, Ấn Độ và Châu Mỹ.

Lô hội dùng để làm thuốc trong Đông Y và Tây y ở nước ta chủ yếu được nhập từ nước ngoài (thường từ Pháp hoặc Trung Quốc).

Ở Việt Nam, Lô hội mọc hoang ở bờ biển các tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận (Phan Rang, Phan Rí và ở miền Bắc (nhưng ít hơn).

Chế biến

Chế biến Lô hội theo một trong những phương pháp sau:

Phương pháp áp dụng ở nam châu Phi

Cắt lá Lô hội rồi xếp thành đống cao 1m sát miệng hố đã đào sẵn dưới đất và có lót da ngựa hay da dê bên dưới, để nhựa chảy vào hố. Thu nhựa chảy ra từ lá rồi cô đặc nhựa trong nồi đồng. Cần cẩn thận khi điều chỉnh lửa vì đun chưa đủ thì Lô hội bị mềm nhưng đun quá sẽ bị cháy.

Phương pháp ở Curacao, hiện đang được áp dụng ở vùng nam Trung Bộ Việt Nam

Xếp lá Lô hội đã cắt thành hình chữ V vào trong hố, quay đầu cắt xuống dưới để nhựa chảy xuống tự nhiên theo trọng lực rồi cô đặc trong nồi đồng.

Phương pháp khác

Cắt nhỏ lá Lô hội, giã và ép. Để lắng trong 24 giờ rồi gạn lấy nước, đem đun nóng hoặc cô cạn ở ngoài nắng cho đặc lại. Tuy nhiên, chế biến Lô hội theo phương pháp này thường bị lẫn nhiều tạp chất.

Ngoài ra, có thể ngâm lá đã giã nhỏ với nước rồi lọc lấy nước. Sau đó đun bã với một ít nước, trộn cả hai phần lại với nhau rồi cô đặc.

Bảo quản

Để nơi khô mát, trong lọ kín.

Bộ phận sử dụng

Chất dịch đã cô đặc và sấy khô, lấy từ lá cây Lô hội.

Tên gọi, danh pháp

Tên khoa học: Fel suillum

Đặc điểm tự nhiên

Mật heo là một bộ phận trong cơ thể heo, nằm ở gần gan. Mỗi con heo sẽ có một túi nhỏ chứa mật để giúp tiêu hóa thức ăn, đặc biệt là thức ăn nhiều dầu mỡ, chất béo.

Phân bố, thu hái, chế biến

Mật heo có thể dùng tươi hoặc cô thành cao đặc, cao khô, cao tinh chế để dễ uống.

Theo Đội điều trị 10 (1961): Rửa sạch khoảng 20 – 30 túi mật heo với nước muối 0,9% rồi sát trùng bằng cồn 90° trong 1 – 2 phút. Sau đó cắt túi mật và lọc phần mật chảy ra, vừa đun cách thủy vừa khuấy đến khi đặc lại.

Theo Viện nghiên cứu Đông y (1964): Khử trùng dao kéo và bát, dùng dao chọc thủng túi mật cho vào bát. Cho mỡ vào bình gạn (nếu có mỡ), lắc với ete, loại bỏ lớp ete do mỡ sẽ tan trong đó. Dùng nước phèn chua no nhỏ từ từ vào mật đã lọc, mật sẽ kết tủa. Thêm nước phèn chua no đến khi mật không còn kết tủa (đủ phèn). Rửa sạch tủa bằng nước cất để loại phèn thừa rồi sấy ở 70°C cho khô, tán thành bột thu được cao mật khô. Lưu ý không dùng phương pháp này khi có giun Giardia lamblia hoặc sỏi mật.

Theo Dược điển Pháp (1949): Lọc 1 kg mật heo qua rây. Thêm 1 kg cồn 90° vào rồi khuấy đều 4 – 5 lần và để yên 2 ngày. Sau đó gạn lấy phần cồn bên trên và lọc tủa bằng giấy lọc (đậy kín khi lọc để cồn không bị bay hơi). Rửa tủa trên giấy lọc và trong bình bằng 200 g cồn 70° để thu hết muối mật. Trộn các phần cồn lại và cô áp suất giảm dưới 50°C sẽ thu được cao mật heo.

Nếu làm cao tinh chế hơn thì cô thu hồi cồn, thêm 5 g than hoạt + 5 g kaolin (đã rửa sạch và khử trùng) trên mỗi lit cồn. Lắc hỗn hợp này trong vài giờ và để lắng 2 ngày. Lọc cho trong dung dịch rồi cô áp suất giảm dưới 50°C đến khi khô, đem tán thành bột, thu được cao mật heo tinh chế khô. Tuy nhiên, phương pháp này khá cầu kỳ nên chỉ áp dụng ở một số nơi có đủ điều kiện.

Bộ phận sử dụng

Túi mật, mật.

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Thảo quyết minh.

Tên khác: Quyết minh; cây Muồng ngủ; Muồng; Đậu ma, Hạt muồng muồng, Muồng đồng tiền, Thủa nhò nhè (Tày), T’răng (Bana), Lạc trời, Muồng hòe, Hìa diêm tập (Dao).

Tên khoa học: Cassia tora L. Fabaceae (Đậu).

Đặc điểm tự nhiên

Thảo quyết minh là cây bụi nhỏ, cao 30 đến 90cm. Thân cành nhẵn. Lá kiểu lá kép lông chim, mọc so le, gồm 3 đôi lá chét hình bầu dục, mọc đối. Cụm hoa mọc ở kẽ lá, hoa màu vàng có tràng 5 cánh hình trứng.

Quả thảo quyết minh là quả đậu, dài, hẹp, hai đầu thắt lại. Mỗi quả chứa khoảng 25 hạt.

Hạt thảo quyết minh có hình trụ xiên, màu nâu vàng bóng.

Mùa hoa: Tháng 5 – 6, mùa quả: Tháng 9 – 11.

Phân bố, thu hái, chế biến

Thảo quyết minh thường phân bố ở vùng nhiệt đới châu Mỹ, châu A, châu Phi, Australia. Tại Việt Nam, thảo quyết minh phân bố rộng rãi khắp cả nước, trừ những nơi có độ cao trên 1000m. Thảo quyết minh là cây ưa sáng, khí hậu nhiệt đới nóng ẩm.

Quả thảo quyết minh sau khi thu hái, phơi khô, tách bỏ vỏ, lấy hạt. Hạt thảo quyết minh đem phơi hoặc sấy khô. Khi dùng có thể sao vàng bằng lửa nhỏ đến khi có mùi thơm. Đôi khi có thể sao cháy tùy mục đích trị bệnh.

Thảo quyết minh sao vàng

Hạt thảo quyết minh rửa sạch, để ráo rồi sao với chảo (đã để nóng già). Sao đến khi lớp ngoài xuất hiện lớp dầu bóng. Tiếp tục sao đến khi dầu ráo, màu của hạt chuyển sang màu vàng. Lấy hạt ra và để nguội.

Thảo quyết minh sao cháy

Hạt thảo quyết minh khi sao vàng rồi thì vẫn tiếp tục sao đến khi lớp vỏ ngoài đen dần, trên mặt chảo có lớp khói màu vàng cam, có mùi nồng. Sao đến khi tất cả các hạt có màu đen đều, khói chuyển sang khói đen, mùi thơm cháy nồng (vữa chưa khét), ngưng sao và trải ra khay để nguội.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận dùng của thảo quyết minh là hạt.