Thuốc Dưỡng cốt Khải Hà

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Bạch thược.

Tên khác: Dư dung, Kỳ tích, Giải thương, Kim thược dược, Mộc bản thảo, Tương ly, Lê thực, Đỉnh, Ngưu đỉnh, Khởi ly, Thổ cẩm, Quan phương, Cận khách, Diễm hữu, Hắc tân diêng, Điện xuân khách, Cẩm túc căn, Một cốt hoa, Lam vĩ xuân.

Tên khoa học: Radix Paeonia lactiflora (peony).

Đặc điểm tự nhiên

Rễ hình trụ tròn, thẳng hoặc đôi khi hơi uốn cong, hai đầu phẳng, đều nhau hoặc một đầu to hơn, dài 5 cm đến 18 cm, đường kính 1 cm đến 2,5 cm. Mặt ngoài hơi trắng hoặc hồng nhạt, đôi khi có màu nâu thẫm, nhẵn hoặc có nếp nhăn dọc và vết tích của rễ nhỏ. Chất rắn chắc, nặng, khó bẻ gãy. Mặt cắt phẳng màu trắng ngà hoặc hơi phớt hồng, vỏ hẹp, gỗ thành tia rõ đôi khi có khe nứt. Không mùi. Vị hơi đắng và chua.

Dược liệu thái lát: Lát mỏng gần tròn, bên ngoài nhẵn mịn, màu trắng hoặc hơi phớt hồng. Vị hơi đắng và chua.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố

Thế giới: Bạch thược vốn là cây mọc tự nhiên ở một số tình Hắc Long Giang, Cát Lâm, Hà Bắc, Liêu Ninh, Sơn Đông... (Trung Quốc). Do giá trị và nhu cầu làm thuốc tăng, nên bạch thược cũng như một số loài khác cùng chi đã được đưa vào trồng từ lâu đời ở nhiều địa phương của Trung Quốc.

Việt Nam: Bạch thược thuộc loại cây bụi ưa ẩm và ưa sáng. Cây trồng ở Sa Pa đã tỏ ra thích nghi với điều kiện khí hậu của vùng á nhiệt đới núi cao, nhiệt độ trung bình khoảng 15,3°C, lượng mưa 2800 mm/năm. Cây trồng từ hạt sau 4 hoặc 5 năm mới bắt đầu có hoa. Bạch thược rụng lá vào mùa đông, trên thân và cành có nhiều chồi ngủ. Đến khoảng giữa tháng 2 năm sau (sau tết âm lịch), từ các chồi ngủ nhanh chóng mọc ra cành và lá non mới. Mùa hoa bắt đầu vào giữa tháng 5, kéo dài từ 10 đến 15 ngày, song mỗi hoa chỉ nở trong vòng vài giờ, đến trưa đã bắt đầu tàn. Hạt giống thu được ở những cây trồng, đem gieo đã cho những lứa cây mới.

Bạch thược có khả năng mọc chồi từ gốc hoặc từ rễ của cây. Chồi tách từ rễ củ có thể làm cây giống để trồng.

Thu hái

Đào lấy rễ, rửa sạch đất cát, cắt bỏ đầu đuôi và rễ con, cạo sạch vỏ ngoài sau đó luộc chín hoặc luộc chín rồi bỏ vỏ, phơi khô hoặc thái lát phơi khô.

Chế biến

Lấy rễ chưa thái lát, làm ẩm, ủ mềm, thái lát phơi khô.

Bảo quản

Để nơi khô, mát, tránh mốc, mọt.

Bộ phận sử dụng

Rễ thu hái từ cây 3 – 5 tuổi vào hè – thu, rửa sạch đất cát, cắt bỏ đầu đuôi và rễ con, gọt bỏ vỏ ngoài, cho vào nước sôi, đun sơ qua, vớt ra, đảo hoặc lăn tròn, rồi phơi hay sấy khô.

Rễ hình trụ tròn, hai đầu đều nhau hoặc một đầu hơi to hơn, thẳng hoặc hơi cong queo, dài 10 – 20 cm, đường kính 1 – 2 cm. Mặt ngoài màu nâu nhạt hoặc màu phấn trắng, chỗ chưa cạo hết vỏ có màu nâu xám, đôi khi có đường nhăn dọc rõ rệt.

Tên gọi, danh pháp

Tên tiếng Việt: Hoàng bá (Vỏ thân)

Tên khác: Hoàng nghiệt; quan hoàng bá

Tên khoa học: Phellodendron amurense Rupr.

Đặc điểm tự nhiên

Hoàng bá là một loại cây cao to, có thể cao từ 2m đến 25m, đường kính thân có thể đạt tới 70cm. Vỏ thân khá dày phân chia thành 2 tầng rõ rệt. Tầng ngoài có màu xám, tầng trong thì có màu vàng. Lá kép mọc đối, gồm 5 đến 13 lá chét nhỏ hình trứng dài, ép nguyên. Hoa hoàng bá có màu tím đen, bên trong chứa 2 đến 5 hạt. Mùa ra hoa là vào mùa hạ.

Phân bố, thu hái, chế biến

Vị hoàng bá hiện đang phải nhập khẩu về. Ở Trung Quốc, hoàng bá mọc ở nhiều nơi như: Hắc Long Giang, Hà Bắc, Tứ Xuyên, Vân Nam, Quý Châu. Ở Nga, hoàng bá mọc khá nhiều tại vùng Siberia.

Những năm gần đây, nước ta đã xin được hạt hoàng bá và bắt đầu trồng ở mô hình thí nghiệm. Qua sơ bộ thấy cây mọc khỏe, tươi tốt tuy nhiên vẫn chưa đưa ra trồng ở quy mô lớn.

Vỏ thân hoàn bá thường thu hoạch vào mùa hạ. Người dân cạo sạch lớp vỏ ngoài, chỉ để lại lớp trong dày khoảng 1cm, sau đó đem cắt thành từng miếng nhỏ dài khoảng 9cm, rộng khoảng 6cm rồi phơi khô. Loại dược liệu tốt sẽ có màu vàng tươi rất đẹp, vị đắng.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng của Hoàng bá là vỏ thân.