Thuốc Cố tinh hoàn - Nam Dược

Tên gọi, danh pháp

Tên tiếng Việt: Hoàng bá (Vỏ thân)

Tên khác: Hoàng nghiệt; quan hoàng bá

Tên khoa học: Phellodendron amurense Rupr.

Đặc điểm tự nhiên

Hoàng bá là một loại cây cao to, có thể cao từ 2m đến 25m, đường kính thân có thể đạt tới 70cm. Vỏ thân khá dày phân chia thành 2 tầng rõ rệt. Tầng ngoài có màu xám, tầng trong thì có màu vàng. Lá kép mọc đối, gồm 5 đến 13 lá chét nhỏ hình trứng dài, ép nguyên. Hoa hoàng bá có màu tím đen, bên trong chứa 2 đến 5 hạt. Mùa ra hoa là vào mùa hạ.

Phân bố, thu hái, chế biến

Vị hoàng bá hiện đang phải nhập khẩu về. Ở Trung Quốc, hoàng bá mọc ở nhiều nơi như: Hắc Long Giang, Hà Bắc, Tứ Xuyên, Vân Nam, Quý Châu. Ở Nga, hoàng bá mọc khá nhiều tại vùng Siberia.

Những năm gần đây, nước ta đã xin được hạt hoàng bá và bắt đầu trồng ở mô hình thí nghiệm. Qua sơ bộ thấy cây mọc khỏe, tươi tốt tuy nhiên vẫn chưa đưa ra trồng ở quy mô lớn.

Vỏ thân hoàn bá thường thu hoạch vào mùa hạ. Người dân cạo sạch lớp vỏ ngoài, chỉ để lại lớp trong dày khoảng 1cm, sau đó đem cắt thành từng miếng nhỏ dài khoảng 9cm, rộng khoảng 6cm rồi phơi khô. Loại dược liệu tốt sẽ có màu vàng tươi rất đẹp, vị đắng.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng của Hoàng bá là vỏ thân.

Tên gọi, danh pháp

Khiếm thực (Euryale ferox Salisb) là một loài thực vật có hoa thuộc họ Nymphaeaceae họ Súng.

Đặc điểm tự nhiên

Khiếm thực là một loài cây thuỷ sinh mọc ở đầm ao, sống hàng năm. Lá Khiếm thực nổi trên mặt nước, hình tròn rộng, mặt dưới màu tím và mặt trên màu xanh. Vào mùa hạ, cành mang hoa mọc vươn lên trên mặt nước, đầu cành có một hoa sáng nở chiều tàn.

Hạt Khiếm thực khá cứng, hình cầu, đường kính khoảng 5 - 8mm, phần lớn đều là hạt vỡ. Vỏ hạt màu đỏ nâu; một đầu hạt màu trắng vàng, chiếm khoảng 1/3 hạt. Trên hạt có vết lõm gọi là rốn hạt dạng điểm. Khi lột bỏ vỏ lụa, lộ ra lớp bên trong có màu trắng. Hạt chứa nhiều tinh bột, vị nhạt, không mùi.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố:

Hiện chưa thấy trồng ở Việt Nam. Khiếm thực thường được trồng trong các ao đầm ở nhiều tỉnh của Trung Quốc, đặc biệt là các tỉnh giáp giới Việt Nam như Vân Nam, Quảng Đông và Quảng Tây.

Thu hoạch:

Thu hoạch vào cuối thu đầu đông.

Chế biến:

Thu hái quả chín, bỏ vỏ quả, lấy hạch cứng rồi rửa sạch. Sau đó tiếp tục loại bỏ vỏ cứng, lấy hạt và phơi khô. Có thể dùng hạt Khiếm thực khô sống hoặc đã sao.

Khiếm thực sao: Rang nóng cám đến lúc có khói bay lên, cho Khiếm thực đã làm sạch vào và sao cho tới khi hạt chuyển màu hơi vàng (10kg Khiếm thực cần 1kg cám). Sàng bỏ lớp cám dính trên hạt đã sao, để nguội.

Bảo quản:

Để nơi thoáng khô, tránh mọt.

Bộ phận sử dụng

Hạt lấy từ quả Khiếm thực chín đã sấy hoặc phơi khô.

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Nhị sen.

Tên khác: Nhị sen; tua sen.

Tên khoa học: Stamen Nelumbinis.

Đặc điểm tự nhiên

Việt Nam là nước sản xuất sen lớn, cung cấp hàng trăm đến 1.000 tấn hạt sen mỗi năm cho thị trường trong nước và xuất khẩu. Hoa sen là cây thảo, sống ở nước, thân to, cứng cáp, cao hơn 1m. Thân rễ to và mọc trong đất, mọc rễ ở các đốt, từ đó thân và lá phát triển.

Các lá hình tròn và nhô lên khỏi mặt nước. Hoa lớn, đơn độc, mọc trên thân dẹt phủ đầy gai nhọn. Cánh hoa nhiều, cánh hoa bên ngoài to, khum theo rãnh. Cánh hoa giữa và trong hẹp lại, chuyển tiếp giữa cánh hoa và nhị hoa.

Hoa sen có nhiều nhị, màu vàng, chỉ có nhị, có phần phụ màu trắng thơm (củ sen). Bộ nhụy gồm nhiều lá noãn độc lập nằm trên đế hoa hình nón ngược (gương sen). Bao phấn dài 1,2 - 1,5cm, màu nâu vàng nhạt, có 2 ô, xẻ dọc, chứa hạt phấn màu vàng. Dạng sợi hơi dẹt và cong, dài 1 - 1,5cm, màu vàng nâu hoặc nâu, màu nhạt.

Quả có khía nhọn thường gọi là hạt sen, vỏ ngoài mỏng và cứng, có màu xanh tím. Phần mềm ở giữa chứa tinh bột màu trắng ngà và bên trong là các lá mầm dày màu xanh đậm.

Phân bố, thu hái, chế biến

Khi hoa sen nở vào mùa hè, ngắt bỏ nhụy và phơi trong bóng râm.

Bộ phận sử dụng

Liên tu là tua nhị đực của hoa sen, bỏ hạt gạo, đem phơi nắng.